Τα jump cut ως επιλογή στο μοντάζ

Τις περισσότερες φορές, όταν μοντάρουμε ταινίες, δεν θέλουμε το κοινό να προσέξει τα κοψίματά μας. Αυτό ονομάζεται μοντάζ συνέχειας – το ένα πλάνο ακολουθεί το επόμενο ομαλά και απρόσκοπτα, χωρίς να απομακρύνει τους θεατές από την ιστορία. Υπάρχουν όμως στιγμές που η παραβίαση αυτού του κανόνα εξυπηρετεί έναν σκοπό. Όταν γίνεται σωστά, μπορεί να είναι εξίσου ισχυρή η ιστορία. Για παράδειγμα, τοποθετώντας σκόπιμα ορατά jump cuts στη σκηνή σας.

Μια σύντομη ιστορία των jump cuts

Η ιστορία λέει ότι ένας άλλος Γάλλος καινοτόμος του κινηματογράφου, ο Ζωρζ Μελιές, την εφηύρε κατά λάθος. Γυρνούσε σε έναν δρόμο όταν πέρασε ένα λεωφορείο και η κάμερα ξαφνικά μπλοκάρισε. Ο Ζωρζ έσβησε το μπλοκάρισμα και άρχισε ξανά να γράφει. Ένα άλλο όχημα - μια νεκροφόρα - εμφανίστηκε στην ίδια θέση. Αυτή η σύμπτωση έδωσε μια περίεργη εικόνα. Όταν ξαναέπαιξε την ταινία, η απρογραμμάτιστη κοπή δημιούργησε την ψευδαίσθηση ότι το λεωφορείο μετατράπηκε μαγικά σε νεκροφόρα. Ο Μελιές έμεινε έκπληκτος από την ανακάλυψη των κινηματογραφικών άλματος στο χρόνο και χρησιμοποίησε αυτή τη νέα τεχνική στις διάσημες ταινίες-κόλπα του, πολύ πριν οι καλλιτέχνες οπτικών εφέ γίνουν επάγγελμα.

Ο κανόνας των 30 μοιρών

Το jump cut δεν είναι μαγικό κόλπο. Το μάτι μας απλώς... το πιάνει. Κι αυτό έχει εξήγηση. Υπάρχει μια βασική οδηγία στο σινεμά που λέγεται «κανόνας των 30 μοιρών»: αν θες να κόψεις από ένα πλάνο σε ένα άλλο του ίδιου θέματος, η κάμερα πρέπει να έχει μετακινηθεί τουλάχιστον 30 μοίρες. Αν όχι, η αλλαγή δεν είναι αρκετά μεγάλη για να την αντιληφθεί το μάτι μας ως «νέα γωνία» — και τη βιώνει ως jump cut. Αυτός είναι κι ένας λόγος που μερικά κοψίματα «φωνάζουν» ότι είναι κοψίματα. Δεν είναι λάθος όμως. Το θέμα είναι, πότε επιλέγεις να το κάνεις συνειδητά;

Γιατί τα χρησιμοποιώ

Τις περισσότερες φορές, όταν μοντάρω, θέλω τα κοψίματά μου να μην φαίνονται. Να ρέει η σκηνή και να μη σε πετάει έξω από την ιστορία. Αλλά υπάρχουν κι αυτές οι στιγμές που κάνεις το αντίθετο επίτηδες. Και τότε, αν το πετύχεις, το αποτέλεσμα μπορεί να έχει δύναμη. Ένα από τα εργαλεία που μ’ αρέσει να χρησιμοποιώ σε αυτές τις περιπτώσεις είναι το jump cut.

Μπορεί να το έχεις συνδέσει με YouTube βίντεο, Instagram reels και αναρτήσεις στο TikTok. Εκεί το χρησιμοποιούν πιο πρακτικά – για να κόψουν παύσεις, να γλιτώσουν τη δεύτερη κάμερα κ.λπ. Αλλά το jump cut δεν είναι απλώς “κόψιμο”. Μπορεί να γίνει αφηγηματικό εργαλείο. Να φέρει ρυθμό, ένταση, στυλ. Να δείξει το χρόνο που περνά, την σκέψη που τρέχει, την μνήμη που ξετυλίγεται.

Jump cuts με συναισθηματικό αντίκτυπο

Από τον Godard μέχρι τον Malick και τον DiCaprio στο ξέσπασμά του στο Once Upon a Time... in Hollywood, τα jump cuts μπορούν να είναι και στιλάτα και συναισθηματικά και άβολα και αληθινά. Άλλοτε σου υπενθυμίζουν ότι βλέπεις μια ταινία. Άλλοτε σε βάζουν μέσα στο κεφάλι του ήρωα.

Τα jump cuts δεν είναι τεμπέλικη λύση. Είναι ένας τρόπος να δείξεις χρόνο, ρυθμό, συναίσθημα, ή ακόμα και... μαγεία. Δεν τα χρησιμοποιώ πάντα. Αλλά όταν το κάνω, είναι γιατί θέλω να ταρακουνήσω λίγο. Ή να δείξω κάτι αλλιώς. Φανταστείτε ότι ονειροπολείτε ή περνάτε από μερικές όμορφες αναμνήσεις στο μυαλό σας. Δεν μπορούμε να πηδήξουμε μέσα στον χρόνο στην πραγματική ζωή, αλλά κάνουμε πολλά τέτοια άλματα στο μυαλό μας, έτσι δεν είναι;

Αυτό είναι ένα παράδειγμα από το στοχαστικό αριστούργημα του Terrence Malick "Το Δέντρο της Ζωής".

Βιώνουμε την ιστορία στον κινηματογράφο μέσα από αναμνήσεις του παρελθόντος, οπότε είναι φυσικό ορισμένες σκηνές να φαίνονται πιο αποσπασματικές και ιμπρεσιονιστικές παρά λογικές και γραμμικές. Έτσι, τα jump cuts γίνονται ένα οργανικό μέσο για να αφηγηθούν αυτήν την ιστορία, και δεν φαίνονται απότομα ή ενοχλητικά. Αντιθέτως!

---

Βιβλιογραφία

• Bordwell, David & Staiger, Janet (1985) «The Classical Hollywood Cinema», New York: Columbia University Press

• Davis, Blair (2012) «The Battle for the Bs: 1950s Hollywood and the Rebirth of Low-Budget Cinema», New Jersey: Rutgers University Press

• Schneider, Steven J. (2004) «1001 Movies you must see before you die», London: Cassell Illustrated

Φιλμογραφία

Ο Μάγος (Le Magicien), 1898, 161λ, Σκηνοθέτης: Georges Méliès

Κάποτε στο Χόλυγουντ (Once Upon a Time in... Hollywood), 2019, 161λ, Σκηνοθέτης: Quentin Tarantino

Το δέντρο της ζωής (The Tree of Life), 2011, 139λ, Σκηνοθέτης: Terrence Malick